Koekoeksbijen

Kaal 

Niet alle bijen zijn sterk behaard. Veel koekoeksbijen zijn zelfs behoorlijk kaal. Wespbijen, bloedbijen en lijken door hun zwart met geel of rode kleurpatronen meer op wespen dan op andere bijen. Het kan lastig zijn om ze van graafwespen te onderscheiden. Graafwespen hebben echter vaak een 'snorretje': een bandje van zilver- of goudachtige beharing tussen de ogen aan de voorkant van de kop. Koekoeksbijen hebben dit niet.

Koekoek

Koekoeksbijen heten koekoeksbijen omdat ze zich gedragen als een koekoek. De vrouwtjes bouwen zelf geen nesten, maar leggen hun eieren in de nesten van andere bijen. Op een onbewaakt moment sluipt een koekoeksbij een nest van een andere bij binnen, legt er een ei in en maakt zich snel weer uit de voeten. Als ze dit goed doet, heeft de 'gastheer' (de bij die de dupe is van de koekoekspraktijken) niets in de gaten en kan de larve van de koekoeksbij zich ongestoord te goed doen aan de voedselvoorraad.

Gastheren

Er komen in Nederland vele tientallen soorten koekoeksbijen voor, waaronder wespbijen Nomada, viltbijen Epeolus, bloedbijen Sphecodes en kegelbijen Coelioxys. Sommige soorten zijn gespecialiseerd op één bepaalde gastheer. Zo parasiteert de kortsprietwespbij Nomada fucata alleen bij de grasbij Andrena flavipes. Andere soorten hebben een breder 'gastheerspectrum', zoals de gewone kegelbij Coelioxys inermis, die bij verschillende behangersbijen parasiteert. De bosbloedbij Sphecodes ephippius beperkt zich zelfs niet tot één genus, maar parasiteert zowel bij verschillende soorten zandbijen als bij diverse groefbijen.

Er zijn ook koekoekshommels. Voor meer informatie hierover zie Hommels. 

Dit vrouwtje roodharigewespbij Nomada lathburiana inspecteert een nestopening van een zandbij. Zij kan ruiken of het nest van een geschikte gastheer is. Als dit zo is, dan kan ze naar binnen kruipen om er stiekum een ei in te leggen. Bekijk hier een filmpje waarin een roodharige wespbij het nest van een grijze zandbij belaagt. Foto Pieter van Breugel.

Viltbijen Epeolus zijn zwart met witachtige vlekken van korte, viltachtige beharing, met rode poten. Het zijn koekoeksbijen die bij zijdebijen Colletes parasiteren. Dit mannetje van de heideviltbij Epeolus cruciger zou uit een nest van de heizijdebij Colletes succinctus kunnen komen, maar ook andere zijdebijen komen als gastheer in aanmerking. Foto Tim Faasen (Ecologica).

Bloedbijen zijn meestal zwart met een gedeeltelijk rood achterlijf. Ze zijn vaak te vinden op spaarzaam begroeide, zonnige plekken, vooral waar veel groefbijen nestelen. In Nederland komen 20 soorten bloedbijen voor, die zeer moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn. Deze schoffelbloedbij Sphecodes pellucidus is er één van. Foto Tim Faasen (Ecologica).

De vrouwtjes van kegelbijen Coelioxys zijn herkenbaar aan het puntige, kegelvormige achterlijf. Het zijn koekoeksbijen van verschillende soorten metsel- en behangersbijen. Er komen negen soorten kegelbijen in Nederland voor, die moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn. Dit vrouwtje gouden kegelbij Coelioxys aurolimbata, een zeldzame soort, parasiteert waarschijnlijk bij de lathyrusbij Chalicodoma ericetorum. Foto Tim Faasen (Ecologica).