Determinatie gevorderden

Helaas bestaat er nog geen Nederlandstalige determinatiesleutel voor alle Nederlandse bijensoorten. Als bijenkenner zul je moeten werken met een verzameling aan literatuur, deels Nederlandstalig, deels anderstalig. Hieronder staan verwijzingen naar diverse sleutels. Sommige zijn online beschikbaar, maar veel alleen in gedrukte vorm via boekhandels. Een lijst van deze boeken staat onderaan deze pagina bij Verwijzingen naar 'papieren literatuur'.

 

Voor genera met slechts één Nederlandse soort zijn geen verwijzingen opgenomen, want deze zijn met de sleutels tot de genera op naam te brengen. Het gaat hierbij om de volgende genera: zandloperbijen Ammobates,  kleine harsbijen Anthidiellum, honingbijen Apis, pantserbijen Biastes, ertsbijen Ceratina, mortelbijen Chalicodoma, pluimvoetbijen Dasypoda, bonte viltbijen Epeoloides, tronkenbijen Heriades, slurfbijen Rophites, langhoornbijen van het genus Tetralonia, vlekkenbijen Thyreus en houtbijen Xylocopa.

 

Sleutels tot de genera

In het boek De Nederlandse bijen is een Nederlandstalige sleutel tot de Nederlandse genera opgenomen.

Een wat eenvoudiger tabel is online beschikbaar via een website van Huib Koel.

Duitstalige sleutels tot de genera zijn te vinden in de boeken van Scheuchl (1995, 2000), Amiet (1996) en Müller et al. (1997).

Een sleutel tot alle bijengenera van de wereld is opgenomen in het boek The bees of the world (Michener 2000, 2007).

 

Andrena - zandbijen

De Duits- en (in geval van Amiet) tevens Franstalige sleutels in de boeken van Schmid-Egger & Scheuchl  (1997) en Amiet et al. (2010) zijn heel goed en onmisbaar voor wie alle Nederlandse zandbijen wil kunnen determineren.

Het oude boekje van Van der Vecht (1928) is ook nog goed bruikbaar, al worden hierin voor veel soorten verouderde namen gebruikt.

 

Anthidium / Anthidiellum / Trachusa - wol- en harsbijen

De Nederlandstalige tabel van Van der Zanden (1982) is prima bruikbaar, evenals de recentere tabel van Hans Nieuwenhuijsen.

Aanvullend kan men de uitstekende boeken van Amiet et al. (2004) (Duits en Frans) en Scheuchl (1996, 2006) (Duits) gebruiken.

 

Anthophora - sachembijen

De Duits- en Franstalige sleutel van Amiet et al. (2007) en de Duitstalige sleutel van Scheuchl (2000) zijn goed bruikbaar, al staan er diverse soorten in die niet in Nederland voorkomen.

 

Bombus - hommels

Hommels zijn zeer variabel gekleurd en vele soorten hebben dubbelgangers. Dit maakt het op naam brengen van hommels veel lastiger dan je op het eerste gezicht misschien zou denken. In sommige gevallen is onderscheid alleen mogelijk op basis van microscopische kenmerken, bijvoorbeeld aan de mannelijke geslachtsorganen. De sleutels in de volgende boeken zijn goed bruikbaar.

Amiet (1996): Duitstalige sleutel die alle Nederlandse soorten bevat, behalve de inmiddels uit Nederland verdwenen waddenhommel Bombus cullumanus.

Benton (2006): prachtig en uitgebreid boek over alle aspecten van het hommelleven, met determinatiesleutel, waarin echter diverse zeldzame Nederlandse soorten ontbreken.
Van der Blom (1996): het enige min of meer complete Nederlandstalige determinatiewerk voor hommels. Lastig in het gebuik door onduidelijk omschreven kenmerken. Niet meer nieuw verkrijgbaar. Peeters et al. (2005) geven een erratum. 

Gokcezade (2015): goede Duitstalige sleutel met veldkenmerken, waarin naast alle Nederlandse hommelsoorten ook diverse andere Europese soorten zijn opgenomen. 

Prŷs-Jones & Corbet (2011): toegankelijk Engelstalig boekje met bruikbare sleutel, waarin echter diverse zeldzame Nederlandse soorten ontbreken.

Intoppa et al. (2001): PDF van Italiaanse sleutel tot de Italiaanse hommels. 

Bossert (2015) bespreekt de problemen rond het herkennen van de soorten in het lucorum-complex (B. cryptarum, B. lucorum en B. magnus). 

 

Chelostoma - klokjesbijen

Online is een Nederlandstalige sleutel te vinden op de website van Huib Koel.

De Nederlandstalige tabel van Van der Zanden (1982), te downloaden als PDF, is goed bruikbaar, evenals de recentere tabel van Hans Nieuwenhuijsen.

Aanvullend kan men de uitstekende boeken van Amiet et al. (2004) (Duits en Frans) en Scheuchl (1996, 2006) (Duits) gebruiken.

 

Coelioxys - kegelbijen

Online is een Nederlandstalige sleutel te vinden van Hans Nieuwenhuijzen.

De boeken van Amiet et al. (2004) (Duits en Frans) en Scheuchl (1996, 2006) (Duits) zijn goed bruikbaar.

 

Colletes - zijdebijen

De tabel van Smit (2009) is de enige beschikbare Nederlandstalige sleutel tot de Nederlandse zijdebijen. Ook De Duits- en Franstalige sleutels in het boek van Amiet et al. (1999) zijn bruikbaar, hoewel hierin de schorzijdebij Colletes halophilus ontbreekt.

 

Dufourea - glansbijen

De Duits- en Franstalige sleutels in het boek van Amiet et al. (1999) en de Engelstalige sleutel in Pesenko et al. (2000) zijn bruikbaar.

 

Epeolus  - viltbijen

De Duitstalige tabel van Scheuchl (2000) is bruikbaar en compleet voor Nederland. In de eveneens bruikbare Duits- en Franstalige sleutels van Amiet et al. (2007) ontbreekt Epeolus tarsalis, die in de Nederlandse kustgebieden voorkomt.

 

Eucera - langhoornbijen

Online is een Nederlandstalige sleutel te vinden op de website van Huib Koel.

De Duits- en Franstalige sleutels in Amiet et al. (2007) en de Duitstalige tabel in Scheuchl (2000) zijn ook goed bruikbaar.

 

Halictus - groefbijen

Het best bruikbaar zijn de Duits- en Franstalige sleutels in het boek van Amiet et al. (2001). Ook kan men de Engelstalige sleutel in het boek van Pesenko et al. (2000) gebruiken.

 

Hoplitis - metselbijen

Zie Osmia.

 

Hylaeus - maskerbijen

Een recente Nederlandstalige sleutel is deze van Hans Nieuwenhuijsen en Ivo Raemakers.

Minder recent maar nog goed bruikbaar is het Nederlandstalige werk van Koster (1986). Let op: enkele recent in Nederland vastgestelde soorten staan hier niet in en de naamgeving van enkele soorten is veranderd.

Een recentere sleutel is die van Amiet et al. (1999), maar deze Duits- en Franstalig en bevat diverse soorten die niet in Nederland voorkomen, wat de determinatie soms lastiger maakt.

 

Lasioglossum - groefbijen

Het best bruikbaar zijn de Duits- en Franstalige sleutels in het boek van Amiet et al. (2001). Ook kan men de Engelstalige sleutel in het boek van Pesenko et al. (2000) gebruiken.

 

Macropis - slobkousbijen

De Duits- en Franstalige sleutels in Amiet et al. (2007) en de Duitstalige tabel in Scheuchl (2006) zijn bruikbaar.

 

Megachile / Chalicodoma  - behangersbijen en mortelbijen

Online is een Nederlandstalige sleutel beschikbaar op de website van Huib Koel. Ook de tabellen van Van der Zanden (1982) en Hans Nieuwenhuijsen zijn als PDF te downloaden.

Aanvullend kan men de uitstekende boeken van Amiet et al. (2004) (Duits en Frans) en Scheuchl (1996, 2006) (Duits) gebruiken.

 

Melecta - rouwbijen

De Duits- en Franstalige sleutels in Amiet et al. (2007) en de Duitstalige tabel in Scheuchl (2000) zijn bruikbaar.

 

Melitta - dikpootbijen

De Duits- en Franstalige sleutels in Amiet et al. (2007) en de Duitstalige tabel in Scheuchl (2006) zijn bruikbaar.


Nomada - wespbijen

De Nederlandstalige sleutel van Smit (2004) is goed bruikbaar. Ook kan men de Duits- en Franstalige sleutels in Amiet et al. (2007) en de Duitstalige tabel in Scheuchl (2000) gebruiken.

 

Osmia en Hoplitis - metselbijen

Online is een Nederlandstalige sleutel te vinden op de website van Huib Koel.

De Nederlandstalige tabel van Van der Zanden (1982) is goed bruikbaar.

Aanvullend kan men de uitstekende boeken van Amiet et al. (2004) (Duits en Frans) en Scheuchl (1996, 2006) (Duits) gebruiken.

 

Panurgus  - roetbijen

De Duits- en Franstalige sleutels in het boek van Amiet et al. (2010) en de Duitstalige sleutel van Schmid-Egger & Scheuchl (1997) zijn goed bruikbaar.

 

Sphecodes - bloedbijen

Online is een Nederlandstalige sleutel te vinden op de website van Huib Koel.

Een goed bruikbare en voor Nederland complete Engelstalige sleutel is die van Bogusch & Straka (2012), te downloaden als PDF. Daarnaast zijn de Duits- en Franstalige sleutels van Amiet et al. (1999) bruikbaar.

 

Stelis - tubebijen

De Duits- en Franstalige sleutels in Amiet et al. (2004) en de Duitstalige tabel in Scheuchl (2006) zijn bruikbaar. Kasparek (2015) geeft een uitgebreid overzicht van alle soorten van Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten.

 

Verwijzingen naar 'papieren literatuur'

 

Amiet, F. 1996. Hymenoptera, Apidae. I. Allgemeiner Teil, Gattungsschlüssel, die Gattungen Apis, Bombus und Psithyrus. − Fauna Helvetica 12: 1-98.

Amiet, F., A. Müller & R. Neumeyer 1999. Apidae 2. Colletes, Dufourea, Hylaeus, Nomia, Nomioides, Rhophitoides, Rophites, Sphecodes, Systropha. − Fauna Helvetica 4: 1-219.

Amiet, F., M. Herrmann, A. Müller & R. Neumeyer 2001. Apidae 3. Halictus, Lasioglossum. − Fauna Helvetica 6: 1-1-208.

Amiet, F., M. Herrmann, A. Müller & R. Neumeyer 2004. Apidae 4. Anthidium, Chelostoma, Coelioxys, Dioxys, Heriades, Lithurgus, Megachile, Osmia, Stelis. − Fauna Helvetica 9: 1-273.

Amiet, F., M. Herrmann, A. Müller & R. Neumeyer 2007. Apidae 5. Ammobates, Ammobatoides, Anthophora, Biastes, Ceratina, Dasypoda, Epeoloides, Epeolus, Eucera, Macropis, Melecta, Melitta, Nomada, Pasites, Tetralonia, Thyreus, Xylocopa. − Fauna Helvetica 20: 1-356.

Amiet, F., M. Herrmann, A. Müller & R. Neumeyer 2010. Apidae 6. Andrena, Melitturga, Panurginus, Panurgus. − Fauna Helvetica 26: 1-317.

Benton, T. 2006. Bumblebees. − Collins New Naturalist 98: 1-592.

Kasparek, M. 2015. The Cuckoo Bees of the Genus Stelis Panzer, 1806 in Europe, North Africa and the Middle East: A Review and Identification Guide. − Entomofauna Supplement 18: 1-144.

Koster, A. 1986. Het genus Hylaeus in Nederland (Hymenoptera, Colletidae). Zoölogische Bijdragen 36: 1-120. [PDF]

Michener, C.D. 2000. The bees of the world. − John Hopkins University Press, Baltimore & London.

Michener, C.D. 2007. The bees of the world [second edition]. − John Hopkins University Press, Baltimore & London.

Müller, A., A. Krebs & F. Amiet 1997. Bienen. Mitteleuropäische Gattungen, Lebensweise, Beobachtung.  − Naturbuch-Verlag, Augsburg.

Pesenko, Y., J. Banaszak, V.G. Radchenko & T. Cierzniak 2000. Bees of the family Halictidae (excluding Sphecodes) in Poland - taxonomy, ecology, bionomics. − Bydgoszcz.

Prŷs-Jones, O.E. & S.A. Corbet 2011. Bumblebees. − Naturalists' Handbooks 6: 1-144.

Scheuchl, E. 1995. Illustrierte Bestimmungstabellen der Wildbienen Deutschlands und Österreichs. Band I: Anthophoridae. − Privé-uitgave, Velden.

Scheuchl, E. 1996. Illustrierte Bestimmungstabellen der Wildbienen Deutschlands und Österreichs. Band II: Megachilidae, Melittidae. − Privé-uitgave, Velden.

Scheuchl, E. 2000. Illustrierte Bestimmungstabellen der Wildbienen Deutschlands und Österreichs. Band I: Anthophoridae. 2e erweiterte Auflage. − Privé-uitgave, Velden.

Scheuchl, E. 2006. Illustrierte Bestimmungstabellen der Wildbienen Deutschlands und Österreichs. Band II: Megachilidae, Melittidae. Erweiterte Auflage. − Privé-uitgave, Velden.

Schmid-Egger, C. & E. Scheuchl 1997. Illustrierte Bestimmungsschlüssel der Wildbienen Deutschlands und Österreichs unter Berücksichtigung der Arten der Schweiz. Band III: Andreninae. − Privé-uitgave, Velden.

Smit, J. 2004. De wespbijen (Nomada) van Nederland (Hymenoptera: Apidae). − Nederlandse Faunistische Mededelingen 20: 33-126. [PDF]

Smit, J. 2009. Determinatietabel voor de bijen van het genus Colletes in Nederland. − Bzzz, Nieuwsbrief Sectie Hymenoptera NEV 30: 65-68. [PDF]

Vecht, J. van der 1928. Fauna van Nederland. Aflevering IV. Hymenoptera Anthophila (Q XIIIm) A. Andrena. − A.W. Sijthoff's Uitgeversmij, Leiden. [PDF]

Zanden, G. van der 1982. Tabel en verspreidingsatlas van de Nederlandse niet-parasitaire Megachilidae (Hymenoptera: Apidae). − Nederlandse Faunistische Mededelingen 3: 1-48. [PDF]