Basisrapport Rode Lijst bijen

Rode Lijst Nederlandse bijen 2018

We horen al jaren dat het niet goed gaat met bijen. Maar met welke van de 359 soorten gaat het precies niet goed? Welke zijn het meest bedreigd en welke doen het beter? Die vragen worden beantwoord in de Rode Lijst van de Nederlandse bijen.

In de nieuwe Rode Lijst worden de beschikbare gegevens van alle bijensoorten tegen het licht gehouden. Op basis hiervan wordt een inschatting gemaakt van de mate van bedreiging. De Rode Lijst is opgesteld in opdracht van het Ministerie van LNV, die de lijst heeft gepubliceerd in de Staatscourant. Het is hiermee een officieel overheidsdocument.

De Cijfers

  • 181 soorten bijen op de Rode Lijst, dat is 55% van het aantal beschouwde soorten 
  • Verdwenen (VN): 46 soorten
  • Ernstig bedreigd (EB): 30 soorten
  • Bedreigd (BE): 42 soorten
  • Kwetsbaar (KW): 38 soorten
  • Gevoelig (GE): 25 soorten
  • Thans niet bedreigd (TNB): 150 soorten

 Hoe komt een bij op de Rode Lijst?

De Rode-Lijststatus van een bijensoort hangt af van een combinatie van zijn huidige zeldzaamheid (in de periode 2002-2016) en zijn trend (tussen 1950 en 2016). Deze zaken worden bepaald op basis van de data in het landelijke databestand van de Nederlandse bijen dat beheerd wordt door EIS Kenniscentrum Insecten.

Zeldzaamheid alleen is doorgaans niet voldoende voor een Rode-Lijststatus, er moet ook sprake zijn van een sterke achteruitgang. Hoe sterker de achteruitgang en hoe zeldzamer de soort, hoe zwaarder de Rode-Lijstcategorie. In volgorde van afnemende bedreiging: Verdwenen uit Nederland, Ernstig bedreigd, Bedreigd, Kwetsbaar, Gevoelig. Alleen bij zeer zeldzame soorten hoeft de trend niet negatief te zijn om op de Rode Lijst te komen: deze soorten komen in de categorie Gevoelig.

Alarm voor hommels en klaverbijen

Elke bijensoort van de Rode Lijst heeft eigenaardigheden: een speciaal dieet, een speciale nestelplek. Elke soort heeft dus zijn eigen verhaal. Toch zijn er soortgroepen aan te wijzen die het extra moeilijk hebben, zoals hommels en klaverspecialisten. Van de 27 beschouwde hommelsoorten staan er 17 op de Rode Lijst en zeven hiervan zijn al verdwenen uit ons land. Ook bijensoorten die afhankelijk zijn van het stuifmeel van klaverachtigen (vlinderbloemen) doen het slecht: van deze specialisten staat 80% op de Rode Lijst. 

Vergelijking 2003 - 2018

Ook in 2003 was een Rode Lijst van de Nederlandse bijen opgesteld. Het is interessant om te zien wat de verschillen zijn tussen de huidige Rode Lijst en die uit 2003. Beide lijsten zijn echter niet goed vergelijkbaar, omdat er andere methoden zijn gebruikt om de zeldzaamheid en trend van de bijen te bepalen. Voor een goede vergelijkbaarheid is de Rode Lijst uit 2003 daarom gereconstrueerd aan de hand van de huidige data en methodiek.

Tegenvallers

  • De Rode Lijst is langer dan de vorige uit 2003: er staan 23 soorten meer op.
  • Enkele soorten zijn Verdwenen uit Nederland sinds 2003, zoals de Waddenmetselbij en de roodstaartklaverzandbij.
  • 37 soorten staan voor het eerst op de Rode Lijst.
  • 26 soorten gaan naar een zwaardere Rode-Lijstcategorie.

Lichtpuntjes

  • Het aantal soorten in de categorie Verdwenen is gedaald van 48 naar 46, dankzij de terugkeer van soorten als de vierbandgroefbij, de donkere klokjeszandbij en de kielstaartkegelbij.
  • 14 soorten staan niet meer op de Rode Lijst.
  • 21 soorten gaan naar een lichtere Rode-Lijstcategorie.

Kanttekeningen en balans

Het absolute aantal soorten op de Rode Lijst zegt niet alles. Voor de nieuwe Rode Lijst zijn namelijk meer soorten in beschouwing genomen dan voor de Rode Lijst 2003. Voor een deel gaat het hierbij om soorten die zich pas na 2003 in Nederland hebben gevestigd. De meeste van deze soorten zijn nog zeer zeldzaam, zodat ze in de categorie Gevoelig zijn beland. Voor een eerlijke vergelijking tussen de lijsten zouden deze soorten eigenlijk buiten beschouwing gelaten moeten worden. Door het verschil in aantal beschouwde soorten is het ook beter om te vergelijken op basis van percentages. Maar ook dan blijkt dat de Rode Lijst met enkele procenten is gegroeid. Al met al heeft de afname van de Nederlandse bijenfauna zich sinds 2003 dus voortgezet.

Teruggevonden en toch Verdwenen?

Enkele bijensoorten zijn in recente jaren teruggevonden in Nederland, na een afwezigheid van enkele decennia. Dit zijn bijvoorbeeld de gele tubebij en de kleine sachembij. Toch staan ze op de Rode Lijst nog in de categorie Verdwenen uit Nederland. Dit komt door het criterium dat het Ministerie van LNV hanteert voor de status van 'regelmatige voortplanter': het moet aannemelijk zijn dat een soort zich in minstens tien aaneengesloten jaren in Nederland heeft voortgeplant. Bij de gele tubebij en de kleine sachembij, die respectievelijk sinds 2013 en 2017 weer in Nederland zijn gevonden, is dit nog niet het geval. Dit zijn echter wel hoopgevende vondsten voor de toekomst!

Meer weten?

Download hier het hele Basisrapport Rode Lijst bijen (PDF 7 MB).

Lees hier meer over de oorzaken van de achteruitgang van de Nederlandse bijen.

 

DOWNLOAD hier het Basisrapport voor de Rode Lijst Bijen (PDF 7 MB).

Percentage bijensoorten per Rode-Lijstcategorie.


Percentage hommelsoorten per Rode-Lijstcategorie.

Percentage klaverspecialisten per Rode-Lijstcategorie.

Rode-Lijstsoorten zijn overal. Wie een bedreigde bij wil zien hoeft niet ver te fietsen. Bijensoorten van de Rode Lijst komen verspreid over heel Nederland voor, in alle provincies. Alleen grootschalige landbouwgebieden moeten het grotendeels zonder Rode-Lijstsoorten stellen, zoals het 'Groene Hart' in Zuid-Holland en Utrecht en grote delen van Friesland en noordelijk Noord-Holland. Sommige gebieden zijn juist extra bijzonder, zoals Zuid-Limburg en delen van de Veluwe.